Wybity ząb – co robić?
Czy gdybym zapytała Cię: „co należy zrobić w przypadku wybicia zęba u dziecka”, otrzymałabym prawidłową odpowiedź? Przerażający jest fakt, jak mało rodziców posiada wiedzę na temat urazów zębów i pierwszej pomocy, jaką należy podjąć, by ząb uratować. O tak, wybity ząb da się uratować! Pod warunkiem, że zabezpieczy się go odpowiednio, a poszkodowanemu udzieli się prawidłowo pierwszej pomocy.
Niestety niewielu rodziców zna schemat postępowania w przypadku wybicia zęba lub innych urazów zębów. Poziom wiedzy na ten temat jest niski także wśród pedagogów i instruktorów sportowych, którym powierzamy pod opiekę swoje pociechy. A tymczasem pierwsza pomoc, którą należy udzielić osobie, u której doszło do wybicia zęba, jest bardzo prosta.
Urazy zębów
Urazom zębów ulegają głównie dzieci między 18. a 36. miesiącem życia, kiedy dziecko zaczyna samodzielnie chodzić oraz dzieci w wieku 7-12 lat – najczęściej podczas zabawy bądź uprawiania sportów. Niejednokrotnie urazy zębów spotykają również osoby dorosłe, na przykład w wyniku wypadku komunikacyjnego. Większość urazów stanowią urazy łagodne i dotyczą one wyłącznie zmineralizowanych tkanek zęba. Niestety część urazów jest poważniejsza i może prowadzić do utraty zęba lub zębów.
Zazwyczaj urazy jamy ustnej wyglądają bardzo dramatycznie, gdyż ta część ciała jest bardzo dobrze unaczyniona i nawet niewielkie rany silnie krwawią. Wypadki tego typu zdarzają się w najmniej oczekiwanym momencie i często rodzice czy opiekunowie nie wiedzą jak należy postąpić. Należy pamiętać, by przede wszystkim zachować spokój i szybko ocenić skutki urazu – czy zęby uległy wybiciu, złamaniu, czy któreś się ruszają lub bolą?
Zwichnięcia zębów stałych
Zwichnięcia zębów stałych dzielimy na: wstrząśnienie zęba, nadwichnięcie, zwichnięcie z wysunięciem, zwichnięcie boczne, zwichnięcie z wtłoczeniem oraz zwichnięcie całkowite.
Wstrząśnienie zęba jest uszkodzeniem tylko struktur podporowych zęba. Ząb staje się wrażliwy na dotyk i opukiwanie. Tego typu uraz nie wymaga leczenia, co nie oznacza, że należy zaniechać konsultacji stomatologicznej. Niewymagające leczenia jest również nadwichnięcie zęba. Nadwichnięty ząb w wyniku urazu ma zwiększoną ruchomość, jednak rokowanie dla tego typu uszkodzeń jest bardzo korzystne.
Zwichnięcie zęba z wysunięciem, czyli przemieszczeniem zęba wymaga natomiast jak najwcześniejszego leczenia. Ząb jest wydłużony oraz ma zwiększoną ruchomość. Wymaga repozycji, czyli ponownego wsunięcia do zębodołu oraz stabilizacji szyną. Podobne postępowanie stosuje się w przypadku zwichnięcia bocznego zęba, kiedy ząb jest przemieszczony w kierunku podniebia lub warg.
Zwichnięcie z wtłoczeniem, czyli wbicie zęba w głąb kości wyrostka zębodołowego stanowi ciężki uraz. Zwichnięcie to przebiega z uszkodzeniem struktur podporowych i nerwowo-naczyniowych oraz prowadzi do wielu powikłań. Leczenie bywa skomplikowane i nie zawsze dobrze rokuje.
Wybity ząb, czyli zwichnięcie całkowite zęba
Zwichnięcie całkowite zęba, inaczej wybicie zęba, to całkowita utrata kontaktu zęba z zębodołem. Jest to najcięższa postać urazu zęba i jeden z niewielu stanów nagłych w stomatologii, czyli takich, gdy pierwsza pomoc musi być udzielona natychmiast, czyli jeszcze na miejscu wypadku.
Zwichnięciu całkowitemu ulegają zarówno zęby stałe, jaki i mleczne, najczęściej zęby przednie, głównie siekacze szczęki, rzadziej siekacze żuchwy. Wybicie zęba często wiąże się z uszkodzeniem tkanek miękkich i złamaniem wyrostka zębodołowego.
W przypadku wybicia zęba mlecznego, wystarczy zabezpieczyć ranę oraz skontrolować, czy nie występują dodatkowe obrażenia. Wybitych zębów mlecznych się nie ratuje, gdyż ponowne ich osadzenie mogłoby uszkodzić zawiązek zęba stałego. Z dzieckiem należy natomiast udać się do stomatologa, by ocenił czy uraz zębów mlecznych nie wpłynie negatywnie na rozwój zębów stałych (więcej na ten temat w dalszej części artykułu). Inaczej wygląda sprawa z zębami stałymi.
Wybity ząb – pierwsza pomoc
Wybicie zęba wymaga podjęcia natychmiastowych działań na miejscu wypadku! W pierwszej kolejności należy ocenić czy mamy do czynienia z zębem stałym czy mlecznym. W przypadku zęba stałego należy dążyć do jak najszybszej replantacji zęba, czyli umieszczenia wybitego zęba w zębodole (najlepsze rokowania długoterminowe mają zęby osadzone w zębodole w przeciągu 5-10 minut od wypadku).
Miejsce uszkodzenia należy przemyć bieżącą wodą lub solą fizjologiczną (nigdy wodą utlenioną) i w miarę możliwości zatamować krwawienie. Ząb należy jak najszybciej odnaleźć i chwytając za koronę (z żadnym wypadku nie za korzeń) przepłukać pod strumieniem bieżącej, zimnej wody (pamiętając o zamknięciu odpływu) lub solą fizjologiczną przez maksymalnie przez 10 sekund i spróbować umieścić z powrotem w zębodole. Poszkodowanemu należy dać gazę lub chusteczkę do zagryzienia, dzięki czemu zapobiegnie się wypadnięciu zęba i jak najszybciej udać się do stomatologa.
Jeśli nie jesteśmy w stanie stwierdzić, czy to ząb mleczny, czy stały lub replantacja zęba jest niemożliwa do wykonania, ząb należy jak najszybciej umieścić w pojemniczku z solą fizjologiczną, zimnym mlekiem lub płynem do soczewek kontaktowych i udać się w trybie natychmiastowym do stomatologa. Jeśli nie mamy w pobliżu żadnego z powyższych płynów, wybitego zęba można przetransportować w ślinie poszkodowanego lub w jego jamie ustnej pomiędzy zębami trzonowymi a policzkami. Pod żadnym pozorem nie można przechowywać wybitego zęba na sucho, na przykład w chusteczce lub w wodzie, alkoholu czy wodzie utlenionej.
Odpowiednie nawilżenie wybitego zęba ma za zadanie utrzymanie przy życiu komórki więzadeł ozębnej. Przesuszenie powoduje martwicę i zmniejsza szansę na powodzenia zabiegu. Najlepszym płynem do transportu zęba są gotowe sterylne preparaty dostępne w aptekach. Na polskim rynku dostępnych jest kilka różnych zestawów, jeden warto mieć w domu.
Wybity ząb – leczenie
Jeśli udało się umieścić ząb w zębodole na miejscu wypadku, lekarz stomatolog zbada pacjenta, wykona zdjęcia radiologiczne, oceni położenie zęba i unieruchomi go. Jeśli replantacja zęba nie była możliwa przed wizytą u stomatologa, lekarz oczyści ząb, umieści go w zębodole oraz go unieruchomi przy pomocy szyn. Niekiedy konieczne jest zszycie dziąseł.
Zaleca się po replantacji zęba zastosowanie antybiotykoterapii, a jeśli wybity ząb miał kontakt z ziemią i nie wiadomo, czy pacjent był szczepiony przeciw tężcowi, czy nie, należy rozważyć konieczność zastosowania leku przeciwtężcowego.
To, czy ozębna się zregeneruje, zależy głównie od tego, w jaki sposób ząb był przechowywany, jaki czas minął od urazu oraz od stopnia rozwoju korzenia zęba w chwili urazu. Określa się, że replantacja do 30 min od zwichnięcia całkowitego daje dodatnie wyniki leczenia w 90%. Jeśli ząb przebywał w odpowiednich warunkach poza zębodołem od 30 do 90 min, to 43% badanych replantacji zakończy się sukcesem, niestety po upływie 90 min – tylko 7%.
Przywrócenie żywotności miazgi, czyli powrót krążenia (rewaskularyzacja) jest ona możliwa tylko w przypadku zębów we wczesnym etapie rozwoju, z szerokim otworem wierzchołkowym, które zostały replantowane nie później niż 20-30 min od wybicia. Dlatego tak ważne jest, by dziecko ze zwichnięciem całkowitym zęba szybko uzyskało pomoc.
Złamanie korony zęba
Jeśli doszło do złamania korony zęba, należy przepłukać delikatnie jamę ustną i jeśli to możliwe odszukać złamany fragment lub fragmenty korony. Uszkodzoną część korony można z powrotem przykleić. Odłamany fragment lub fragmenty korony należy, podobnie jak wybity ząb, umieścić w płynie transportowym. Może to być sól fizjologiczna, zimne mleko lub płyn do soczewek kontaktowych. Złamany fragment korony można przechowywań w jamie ustnej, między zębami a policzkiem lub w ślinie poszkodowanego. Niezwłocznie należy udać się do stomatologa, gdyż obnażone kanaliki zębinowe stanowią otwarte wrota dla bakterii z jamy ustnej.
Przesuszenie fragmentu korony może skutkować zmianą koloru zęba oraz zapadnięciu się włókien kolagenowych odpowiadających za przyszłą adhezję.
Uraz zęba mlecznego może zaburzyć rozwój zęba stałego!
Rozwój zębów stałych może zostać zaburzony w następstwie uszkodzenia zębów mlecznych. To właśnie urazy zębów mlecznych są najczęstszym czynnikiem fizycznym, który wpływa negatywnie na rozwój zębów stałych. Zawiązek zęba stałego oddziela od wierzchołka zęba mlecznego cienka ściana zębodołu. Uraz zęba mlecznego często dotyka też zawiązek zęba stałego. Przebarwienia szkliwa, hipoplazja (niedorozwój) szkliwa i/lub zębiny, rozdarcie lub zniekształcenie korony, zahamowanie rozwoju korzenia czy utrudnione wyrzynanie się zawiązka zęba stałego to tylko nieliczne konsekwencje urazów zębów mlecznych.
Im młodsze dziecko tym wyższy odsetek uszkodzeń zębów stałych. Dlatego każdorazowo po urazie dotykającym zęby należy natychmiast udać się z dzieckiem do stomatologa, nawet jeśli w naszej ocenie wszystko wydaje się być w porządku. Niestety procesy patologiczne w obrębie zawiązka mają zwykle przebieg bezobjawowy, możliwy do zdiagnozowania jedynie w gabinecie stomatologicznym poprzez szczegółowe badanie kliniczne i radiologiczne. Podjęcie szybkiego i właściwego leczenia poprawia rokowanie i może zapobiec wystąpieniu zaburzeń w rozwoju zębów stałych.
Edukacja kluczem do sukcesu!
Stan wiedzy na temat obrażeń zębów jest na bardzo niskim poziomie wśród polskiego społeczeństwa. Stomatolodzy rzadko podejmują trud edukacji rodziców. Chodzimy regularnie na wizyty i jeszcze nigdy stomatolog nie podjął tego tematu, a moje dzieci są w wieku, w którym wybicie zęba zdarza się dość często. Po rozmowach z innymi rodzicami, wiem, że takie rozmowy nie zdarzają się praktycznie wcale. Niestety, aby udzielić prawidłowo pierwszej pomocy należy posiadać podstawową wiedzę.
Prawidłowo udzielona pierwsza pomoc po urazach zębów w sposób decydujący wpływa na rokowanie, przebieg leczenia i wystąpienie powikłań. Czynności, które należy wykonać w ramach udzielania pierwszej pomocy są bardzo proste. Rzadko kiedy tak proste działania mogą tak znacząco ograniczyć konsekwencje urazu, a tym samym koszty leczenia i rehabilitacji pacjenta. Brak wiedzy społeczeństwa, wynikający głównie ze zbyt małej ilości informacji, niestety wielokrotnie uniemożliwia replantacje zęba.